Τα οπτικά βοηθήματα στην εκπαίδευση παιδιών στο Φάσμα του Αυτισμού

Η προσέγγιση που συστήνεται κυρίως για τη διδασκαλία των μαθητών με αυτισμό είναι η χρήση οπτικών βοηθημάτων. Συνήθως, οι μαθητές παρουσιάζουν σχετικά δυνατές επιδόσεις στη σκέψη του πραγματικού και χειροπιαστού, στη μηχανική αποστήθιση και στην κατανόηση των οπτικοχωρικών σχέσεων ενώ διαφαίνονται δυσκολίες στην αφηρημένη σκέψη, στην κοινωνική γνώση,  στην επικοινωνία και στην προσοχή. Τα γραπτά και οπτικά βοηθήματα μπορούν συχνά να βοηθήσουν το μαθητή να μάθει, να επικοινωνεί και να αναπτύξει αυτοέλεγχο.

Το οπτικό είναι από τα ασφαλέστερα και τα δυνατότερα συστήματα εκμάθησης του παιδιού. Από την στιγμή λοιπόν που το παιδί δυσκολεύεται στην επικοινωνία του, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικοί τρόποι επικοινωνίας μέσω οπτικών βοηθημάτων. Ο πιο άμεσος τέτοιος τρόπος είναι το Pecs (Picture Exchange Communication System). Το PECS αναπτύχθηκε ως ένα συγκεκριμένο πακέτο εκπαίδευσης σε ενισχυτική εναλλακτική επικοινωνία που απευθύνεται σε παιδιά και ενήλικες με αυτισμό που δεν έχουν λόγο και άλλες επικοινωνιακές δεξιότητες προκειμένου να εκκινήσουν την επικοινωνία. Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, σε άτομα που φροντίζουν παιδιά με αυτισμό και στους γονείς τους, οπότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλά διαφορετικά πλαίσια. Απώτερος σκοπός του προγράμματος είναι να μάθουν τα παιδιά να κάνουν σχόλια και να απαντούν ευθέως σε ερωτήσεις. Το PECS μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικό εάν συνδυαστεί κατάλληλα με άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα όπως το TEACCH που χρησιμοποιεί εικόνες εδώ και πάρα πολλά χρόνια για να βοηθήσει τα παιδιά που δεν έχουν λόγο και απετέλεσε ουσιαστικά το εφαλτήριο για την ανάπτυξη του PECS. 

Η συνεισφορά των οπτικών βοηθημάτων:

Οργάνωση χρόνου του μαθητή (ημερήσια προγράμματα, λίστες δραστηριοτήτων, ημερολόγια)

Κατευθυντικές οδηγίες για το μαθητή (οπτική επίδειξη των δραστηριοτήτων της τάξης)

Κατανόηση  της οργάνωσης του περιβάλλοντος (ετικέτες στα αντικείμενα, στις συσκευασίες, στις λίστες, στα γραφήματα και στα μηνύματα)

Ενίσχυση της κατάλληλης συμπεριφοράς και κοινωνικών δεξιοτήτων  (οπτικοποίηση κανόνων που σηματοδοτούν τη ρουτίνα)

 

Ένα από τα πλεονεκτήματα της χρήσης των οπτικών βοηθημάτων είναι ότι οι μαθητές μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για όσο χρειάζονται προκειμένου να επεξεργαστούν μία πληροφορία.  Αντίθετα, η προφορική πληροφορία είναι παροδική:  εφόσον ειπωθεί μια φορά, το μήνυμα δεν είναι πλέον προσβάσιμο. Επιπροσθέτως, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στους μαθητές που έχουν δυσκολία στην επεξεργασία της γλώσσας γιατί χρειάζονται περισσότερο χρόνο για αυτοματοποίηση των νέων συμπεριφορών. Τέλος, ενδέχεται να είναι δύσκολο να αποκλείσουν  λιγότερο σημαντικά ερεθίσματα του ευρύτερου περιβάλλοντός τους.  Γενικά, η χρήση οπτικών βοηθημάτων καθιστά ικανό το άτομο να επικεντρωθεί στο μήνυμα.

Τα οπτικά βοηθήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ποικίλους τρόπους μέσα στην τάξη ωστόσο για να είναι επιτυχή, θα πρέπει το επίπεδο πολυπλοκότητας τους να προσαρμόζεται στο επίπεδο κατανόησης του κάθε μαθητή, τις ικανότητές του αλλά και τις αντιδράσεις του. Δηλαδή, το να χρησιμοποιήσει κάποιος απλά γραμμές, όταν ο μαθητής χρειάζεται έγχρωμες φωτογραφίες προκειμένου να κατανοήσει, θα οδηγήσει στη ματαίωση όλων των εκπαιδευτικών στόχων.

Χρειάζεται να θυμόμαστε πώς η  απάντηση στην ερώτηση «ποια εκπαιδευτική αντιμετώπιση θεωρείται αποτελεσματική στην περίπτωση του αυτισμού» έγκειται στη κατανόηση της ίδιας της αναπτυξιακής διαταραχής.  Δεν υπάρχει μια προσέγγιση,  μια αντιμετώπιση,  μια συνταγή για όλα τα παιδιά στο φάσμα.  Δεν υπάρχει πανάκεια σε ό,τι αφορά την εκπαιδευτική προσέγγιση.  Μελέτες υποστηρίζουν ότι το εκπαιδευτικό σχέδιο είναι αποτελεσματικότερο εφόσον σχεδιάζεται στηριζόμενο στην κατανόηση του Αυτιστικού Φάσματος και εξατομικευμένα για το κάθε παιδί λαμβάνοντας υπόψιν ότι όλα τα παιδιά εμφανίζουν χαρακτηριστικά που δεν φαίνονται ίδια.  Η ένταση και η φύση της διαταραχής διαφέρει και η αλληλεπίδραση τους έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση ποικίλων κλινικών εκφράσεων. Kαμία μέθοδος για τη διδασκαλία των μαθητών με αυτισμό δεν είναι επιτυχής για όλους τους μαθητές. Στον αυτισμό, είναι ανάγκη να ακολουθείται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης για κάθε μαθητή βασισμένο στις ανάγκες του και τις δυνατότητές του. Επιπλέον, οι ανάγκες των μαθητών τείνουν να αλλάζουν με το χρόνο, γι αυτό οι δάσκαλοι καλούνται να δοκιμάζουν διαφορετικές προσεγγίσεις ανά διαστήματα ακόμη και στον ίδιο μαθητή.