Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΑ: Ο ρόλος του ως πατέρας

Ο παραδοσιακός ρόλος του πατέρα τον θέλει υπεύθυνο για δύο κυρίως αρμοδιότητες. Πρώτον, φροντίζει να καλύψει τις οικονομικές ανάγκες της οικογένειας και δεύτερον εφαρμόζει «σθεναρά» τη πειθαρχία. Δεν ασχολείται με τη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών. Αυτό είναι μία δραστηριότητα που εναπόκειται στα καθήκοντα της μητέρας. Ο ρόλος αυτός είναι σύμφωνος με το στερεότυπο κατά το οποίο οφείλουν να είναι δυνατοί, σκληροί και επιθετικοί στις σχέσεις τους με τους άλλους. Η μικρή τους συμμετοχή στο μεγάλωμα των παιδιών τους μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στην ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και στη δόμηση της προσωπικότητάς τους. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, μικρή ανοχή στη ματαίωση, να μη μπορούν να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους και να έχουν προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις. Τα παιδιά νιώθουν ότι οι πατέρες τους τα απορρίπτουν. Παρά τα προβλήματα που δημιουργεί στην ανάπτυξη των παιδιών, ο παραδοσιακός πατρικός ρόλος δημιουργεί προβλήματα και στη ψυχολογική ανάπτυξη των ίδιων των πατέρων. Οι ίδιοι αισθάνονται ότι εμποδίζονται να ολοκληρώσουν το «γενεσιουργό δυναμικό» τους, γεγονός που τους γεμίζει με ένα κενό στη συναισθηματική τους ζωή ως πατέρες. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των χωρισμένων πατέρων που νιώθουν άγχος και κατάθλιψη εξαιτίας της μικρής τους συμμετοχής στην ανατροφή των παιδιών τους.

Ενδοψυχικά και διαπροσωπικά εμπόδια που συναντά ο πατέρας τροφός

            Πολλές φορές, στην προσπάθειά τους για περισσότερο ενεργή συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών τους έρχονται αντιμέτωποι με άγχος σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο. Το άγχος τους αυτό οφείλεται στην εκπαίδευση και κοινωνικοποίησή τους στον παραδοσιακό ανδρικό ρόλο στα καθήκοντα του οποίου δεν περιλαμβάνεται η ανατροφή των παιδιών που αποτελεί –όπως έχει αναφερθεί παραπάνω- καθαρά γυναικεία δραστηριότητα.

Ακόμη ένας γενεσιουργός παράγοντας του άγχους τους είναι ο φόβος της αποτυχίας, ανεπάρκειας και ανικανότητας που βιώνουν λόγω της αβεβαιότητάς τους για τις ικανότητές τους σε αυτόν τον τομέα.  Ο φόβος τους αυτός τροφοδοτείται και ενισχύεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης  μέσω διαφόρων διαφημίσεων και τον κινηματογράφο μέσω πολλών ταινιών όπου η φροντίδα του παιδιού εναπόκειται στον πατέρα που παρουσιάζεται ανίκανος λόγω της απειρίας του.

            Ωστόσο, τα πιο σημαντικά και βαθιά ενδοψυχικά εμπόδια που συναντούν οι πατέρες στην προσπάθειά τους να συμμετάσχουν στη φροντίδα των παιδιών τους πρέπει να αναζητηθούν στις εμπειρίες τους με τους δικούς τους πατέρες. Προκειμένου λοιπόν να αναπτύξουν εσωτερική συνοχή και μια ικανοποιητική αυτοεκτίμηση, ταυτίστηκαν με τους πατέρες τους που σε γενικές γραμμές δε περνούσαν πολύ καιρό μαζί τους όταν ήταν παιδιά. Αποτέλεσμα της ταύτισης αυτής είναι να βιώνουν άγχος όταν εκδηλώνουν συμπεριφορές που αποκλίνουν από αυτό το πρότυπο.

            Επιπλέον, μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι σοβαρή πηγή ενδοψυχικού άγχους αποτελεί το γεγονός ότι τα αγόρια αρχικά, λόγω του ότι έχουν ανατραφεί από τις μητέρες τους, είχαν ταυτιστεί με το γυναικείο φύλο. Το γεγονός αυτό τους προκαλεί έντονο άγχος γιατί νιώθουν ότι αποτελεί απειλή για την ταυτότητα του φύλου τους και τους ωθεί στο να επιμένουν στην αυστηρή τήρηση διαπροσωπικών ορίων κάτι που δεν είναι εφικτό όταν ασχολούνται με την ανατροφή των παιδιών τους.

            Σε διαπροσωπικό επίπεδο συναντούν εμπόδια στην προσπάθειά τους για περισσότερη συμμετοχή στη φροντίδα των παιδιών τους εξαιτίας «ανοιχτής ή καλυμμένης αμφιθυμίας» της μητέρας. Ενώ δηλαδή η πλειοψηφία των γυναικών αναφέρει ότι θα ήθελε τη βοήθεια των συζύγων τους στη φροντίδα των παιδιών, αυτό, στην πράξη, είναι κάτι που οι ίδιες δεν επιτρέπουν. Δυσκολεύονται να αφήσουν τον ρόλο του «κυρίαρχου γονέα» για δικούς τους προσωπικούς και ψυχολογικούς λόγους. Συνεπώς, μπορεί να είναι πολύ αυστηρές, επικριτικές, να μην αναγνωρίζουν τις προσπάθειες των ανδρών τους και να τις υποβιβάζουν. Τα διαπροσωπικά εμπόδια που συναντούν οι πατέρες είναι πιο ξεκάθαρα στις διαζευγμένες οικογένειες όπου οι πατέρες, προκειμένου να μην έρθουν σε περαιτέρω διενέξεις με τις πρώην συζύγους τους, αναγκάζονται να περνούν πολύ λίγο χρόνο με τα παιδιά τους. Η μικρή τους αυτή συμμετοχή στη ζωή των παιδιών τους, τους προκαλεί άγχος και ανησυχία.

Συνέπειες της αύξησης της συμμετοχής του πατέρα

            Από έρευνες που έχουν γίνει (Radin, 1982), έχει βρεθεί ότι όταν υπάρχει υψηλή πατρική συμμετοχή στη φροντίδα των παιδιών τότε, τα παιδιά έχουν περισσότερο την αίσθηση ότι μπορούν να ασκήσουν έλεγχο στη ζωή τους. Επιπλέον, παρουσιάζουν καλύτερη ανάπτυξη στη γνωστική ικανότητα ιδιαίτερα στον τομέα της γλώσσας. Ακόμη, η αύξηση της πατρικής συμμετοχής στη ζωή των παιδιών συνδέεται με λιγότερο στερεότυπες αντιλήψεις των παιδιών για τους γονεϊκούς ρόλους (Radin,1982 Sagi,1982). Έρευνες σε διαζευγμένες οικογένειες (Abarbanel,1979 Luepnitz,1982 Steinman,1981) έχουν δείξει ότι υψηλό επίπεδο πατρικής συμμετοχής ωφελεί τα παιδιά και συντελεί στην καλή προσαρμογή τους. Στις οικογένειες με κοινή επιμέλεια, τα παιδιά δε νιώθουν ότι χάνουν τη σημαντική σε αυτά σχέση με τον πατέρα τους (Hetherington&Hagan,1986).

            Από την πλευρά τους οι πατέρες, όσο περισσότερο ενεργά συμμετέχουν στην ανατροφή των παιδιών τους, τόσο πιο πολύ αισθάνονται ότι μπορούν να κατανοούν τις ανάγκες των παιδιών τους και να είναι ευαισθητοποιημένοι σε αυτές. Ακόμα, απολαμβάνουν το χρονικό διάστημα που περνούν με αυτά και νιώθουν την εγγύτητα που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Όλα αυτά συμβάλλουν και ευνοούν την αίσθηση σιγουριάς και αποτελεσματικότητας για τους εαυτούς τους (Russell,1986). Συχνά, η αυξημένη επαφή και ευθύνη οδηγεί στην αύξηση των συγκρούσεων με τα παιδιά. Παρόλα αυτά όμως, η πλειοψηφία των πατέρων αναφέρει ότι αποκομίζει μεγάλη ικανοποίηση από τον γονεϊκό ρόλο (Russell&Radin, 1983).

            Όσο αυξάνει η συμμετοχή των ανδρών στην ανατροφή των παιδιών, τόσο μειώνεται το φορτίο που έχουν οι μητέρες, οι οποίες έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους. Αυτό τις κάνει να νιώθουν περισσότερο αυτόνομες και να έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση. Ωστόσο, υπάρχει και η μειοψηφία που νιώθει έντονη δυσαρέσκεια γιατί αισθάνονται πως μειώνεται η επαφή τους με τα παιδιά και η επιρροή τους πάνω τους.

Δυσλειτουργικοί τύποι σχέσεων πατέρα-παιδιού

            Η ελλιπής και δυσλειτουργική πατρική συμμετοχή στη φροντίδα των παιδιών πολλές φορές προκαλεί προβλήματα συμπεριφοράς ή συναισθηματικά προβλήματα στα παιδιά, στους ίδιους και στις οικογένειες. Οι πιο συνηθισμένες δυσλειτουργικές σχέσεις πατέρα-γιου είναι η αποδέσμευση, η σύγκρουση, η συμμαχία και η κακοποίηση.

            Στην αποδέσμευση η συμμετοχή του πατέρα στην καθημερινή ζωή του παιδιού είναι μικρή έως ανύπαρκτη. Την απουσία αυτή το παιδί την εκλαμβάνει ως απόρριψη με αποτέλεσμα να έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις το παιδί είτε παρουσιάζει διαταραχές διαγωγής είτε πάσχει από κατάθλιψη.

            Στη σύγκρουση ο πατέρας παρουσιάζεται ως μία αυταρχική, αυστηρή, τιμωρητική προσωπικότητα που επιβάλλει τη πειθαρχία. Το παιδί συνήθως δυσκολεύεται να ελέγξει τη συμπεριφορά του και γίνεται επιθετικό.

            Στη συμμαχία αναπτύσσεται μία «ανοιχτή ή καλυμμένη συμμαχία» μεταξύ πατέρα και παιδιού. Αυτός ο τύπος είναι πιο συχνός στις σχέσεις πατέρα-κόρης παρά πατέρα-γιου.

            Τέλος, η κακοποίηση είναι ο πιο ακραίος τύπος δυσλειτουργικής σχέσης πατέρα-παιδιού και αφορά τη σωματική ή τη σεξουαλική κακοποίηση. Οι πατέρες που κακοποιούν το παιδί τους έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και δεν μπορούν να αντέξουν τις ματαιώσεις. Συνήθως, αυτοί που έχουν προβεί σε σεξουαλική κακοποίηση, το αρνούνται κατηγορηματικά και όταν αναγκαστούν να το παραδεχτούν προσπαθούν μέσω της εκλογίκευσης να δικαιολογηθούν λέγοντας ότι με αυτόν τον τρόπο δείχνουν την αγάπη τους.

Πηγή: Άνδρες σε θεραπεία-  ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ των METH L. RICHARD, PASICK ROBERT, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, έτος 2000.